CÁC ĐỜI CHÚA NGUYỄN MỞ CÕI PHƯƠNG NAM, QUẢNG BÌNH VỚI CÔNG CUỘC MỞ CÕI
“Đến đây xứ sở kỳ lạ lùng/Con chim kêu cũng sợ, giờ cá vùng cũng kinh”. Câu ca xưa đã nói đến một vùng đất phương phái mạnh của Tổ quốc, chính là xứ Đồng Nai, thành phố sài gòn hình thành cách đây khoảng 310 năm. Vùng đất này đã gắn bó những với thương hiệu tuổi, lao động và sự nghiệp của một tín đồ Quảng Bình, đó là Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh, người có công mở cõi phương nam.
Bạn đang xem: Chúa nguyễn mở cõi phương nam
Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh là một trong những vị tướng quốc, một bậc công thần đời chúa Nguyễn phúc Chu, quê nơi bắt đầu ở Gia Viễn, Ninh Bình. Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh sinh năm 1650 tại xóm phúc Tín, thị xã phong Lộc, tỉnh giấc Quảng Bình (nay thuộc xóm Vạn Ninh, huyện Quảng Ninh, Quảng Bình). Ông là bé thứ ba của huyết chế Chiêu Võ Hầu Nguyễn Hữu Dật. Xuất hiện trong hoàn cảnh nước nhà đang thời kỳ trịnh- Nguyễn phân tranh, từ nhỏ Nguyễn Hữu Cảnh nổi tiếng thông minh, học tập giỏi, văn võ toàn tài cùng sớm bao gồm chí lập thân, lập nghiệp. Từng là sư tổ của môn phái võ lâm có thương hiệu “Bạch hổ sơn quân phái”, lại là con nhà tướng những đời vì vậy khi béo lên, Nguyễn Hữu Cảnh đã từng theo cha tham gia những trận mạc, lập những chiến công, được không ít người kính trọng, nể phục, được Chúa Nguyễn trọng dụng, phong tước đoạt Lễ Thành Hầu cùng giao giữ lại chức Cai cơ.
Đường Nguyễn Hữu Cảnh trên Đồng Hới
Không chỉ gồm biệt tài về quân sự, Nguyễn Hữu Cảnh còn tài giỏi điều hành, tổ chức triển khai và hàng phục nhân tâm, năm Nhâm Thân (1692) Chúa Nguyễn phái Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh làm Thống binh vào phương Nam khiếp lược, nhằm tổ chức, định hình lại cỗ máy ở vùng khu đất vừa bắt đầu được bình định. Về việc kiện này, trong cuốn “Gia Định thành thông chí” trịnh Hoài Đức có ghi lại: “Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh mang Nông nài nỉ làm phủ Gia Định, lập xứ Đồng Nai có tác dụng huyện phước Long, dựng dinh trấn Biên, lập xứ sài gòn làm làm cho huyện Tân Bình, dựng dinh phiên trấn, mỗi dinh để chức lưu lại thủ, cai bộ và ký lục để cai trị”. Từ bỏ vùng khu đất hoang sơ, rậm rạp, đầy hiểm nguy, chết chóc và thiếu thốn sự sống, bằng tài thao lược, tổ chức, sau 2 năm Nguyễn Hữu Cảnh đã bình ổn được đậy Bình Thuận, làm cho tất cả những người Chăm vốn sinh hoạt rải rác, nghèo đói ở vùng khu đất này từ rất lâu đi theo quan tiền quân triều đình lập ấp, sản xuất làng mạc, buôn bản thôn sinh sống vùng khu đất mới. Ông đã và đang xây dựng được tinh thần hoà hợp giữa hai xã hội vốn không quen là tín đồ Chăm và người Kinh. Với đều công lao to khủng của Nguyễn Hữu Cảnh, ông đã có được Chúa Nguyễn sắc đẹp phong Chưởng cơ với cử làm cho trấn tủ dinh Bình Khương (ngày nay thuộc tỉnh Khánh Hoà).
Nhà bái danh tướng tá Nguyễn Hữu Cảnh tại làng Vạn Ninh, Quảng Ninh, Quảng Bình
Năm Mậu dần dần 1698, Nguyễn Hữu Cảnh được Chúa Nguyễn phong có tác dụng Thống suất, cử vào khiếp lược xứ Đồng Nai, sử dụng Gòn, Bến Nghé. Với bản lĩnh của một tín đồ từng xông trộn trận mạc, Nguyễn Hữu Cảnh đã rượu cồn viên, khích lệ quân sỹ, người dân quyết trung tâm vượt qua phần đông khó khăn, thiếu thốn, gạch kế hoạch cấp thiết, tiếp tục thực hiện khai hoang mở cõi, hội đàm biên cương, đảm bảo an toàn chủng dân cùng vùng khu đất mới, tùy chỉnh thiết lập các cửa hàng hành chính từ thôn đến xã, lập lấp Gia Định và ưng thuận sát nhập vào giang sơn Đại Việt, chiêu mộ người dân và khuyến khích phân phối nông nghiệp. Tận trung khu tận lực cùng người dân và quan binh, cùng nếm mật ở gai, chỉ trong một thời gian chưa dài Nguyễn Hữu Cảnh đã bình ổn được tình hình, mọi chuyển động ở vùng đất new mở lấn sân vào quy củ.
Không chỉ mở mang, khai hoang phần lớn vùng đất ở sử dụng Gòn, Đồng Nai, Nguyễn Hữu Cảnh còn tiến xa thêm đó là khai khẩn mở rộng bờ cõi ra cả vùng Nam bộ ngày nay. Với tầm nhìn xa trông rộng thuộc với cơ chế chiêu hiền đức đãi sỹ đúng lúc của Nguyễn Hữu Cảnh, rất đông cư dân vùng Quảng Bình, Quảng trị, Quảng Đức (Huế ngày nay), Quảng Nam, quảng ngãi đã trường đoản cú nguyện theo Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh vào nam giới lập quê mới. Người nào cũng hăng hái theo ông với cùng 1 quyết vai trung phong rất ca “Làm trai mang đến đáng yêu cầu tra/ phú Xuân cũng trải, Đồng Nai sẽ từng”. Cuộc sống mới ở vùng đất bắt đầu đầy tiềm năng không được khai phá, nay gồm bàn tay, khối óc của những con người yêu say lao động, lòng tin đoàn kết, tương thân tương ái của những người con xa quê, Nguyễn Hữu Cảnh và người dân một lòng theo ông đã trở thành vùng đất vốn xa lạ, hoang vắng, chết chóc vươn lên là một xứ sở trù phú, cuộc sống đời thường ngày càng nóng no, đủ đầy, ai ai cũng biết ơn vị Thống suất tài đức: “Nghĩa nhân chủng hằng trọng tâm đắp xây Đại Việt/Ơn đại dương trời lao khổ xứ Đồng Nai”.
Vốn có mặt và béo lên tại 1 vùng quê có truyền thống cuội nguồn nhân nghĩa, Nguyễn Hữu Cảnh luôn dành nhiều tình yêu thương thương, lòng nhân từ cho quan liêu quân triều đình sẽ một lòng theo bản thân mở cõi phương nam và cho tất cả những tín đồ dân thiệt thà, hóa học phác, cần mẫn cần cù. Nên trong tâm họ từ khóa lâu ông đang trở thành ân nhân, trở nên vị thánh cho họ một cuộc sống đời thường mới. Bạn ta thường gọi ông bằng những phương pháp rất thân thiết như quan liêu Chưởng cơ, quan Thống suất, Lễ công, Đức ông. Đối cùng với vùng quê Quảng Bình, vào ông luôn luôn có một tình thương tha thiết, một nỗi lưu giữ khôn nguôi. Mọi khi đặt tên cho 1 vùng đất mới, Nguyễn Hữu Cảnh gần như nghĩ tới các vùng đất, những cái tên khôn cùng mực quen thuộc ở quê mình. Đó là các cái tên như phước Long, Tân Bình (tên 2 thị xã ở Quảng Bình thời gian đó) đã làm được ông sở hữu vào và trang trọng đặt đến vùng đất mới mở mang. Ngày nay phước Long chính là huyện sinh sống tỉnh Đồng Nai, còn Tân Bình là một quận ở thành phố Hồ Chí Minh. Với còn nhiều địa danh khác sinh hoạt vùng quê mới do chủ yếu Nguyễn Hữu Cảnh để tên gồm yếu tố Bình gợi nhớ đến mảnh đất Quảng Bình quê ông, như Bình Dương, Bình Đông, Bình Tây, Bình Tiên, Bình trị, Bình Long, Bình Quới, Bình Hoà, Bình Điền, Bình phước…
Hai năm sau, triều đình đơn vị Nguyễn sẽ phong mang đến Nguyễn Hữu Cảnh chức Thống binh với cử đi tỉnh bình định biên cương. Ông đã thành công chưa hẳn bằng đầy đủ trận quyết chiến mà bởi những chính sách ôn hoà với tài thu phục lòng người. Sau cuộc bình định, ngày mồng 05 mon 9 năm Canh Thìn (tức năm 1700) Nguyễn Hữu Cảnh đi thuyền về bên Dinh trấn, đến địa phận ngã cha Tiền Giang – Rạch Gầm thì bệnh tật và mất đột nhiên ngột. Linh cữu của Nguyễn Hữu Cảnh được đem về an táng cạnh dinh trấn Biên, làng mạc Bình Hoành, cù Lao phố, Đồng Nai. Triều đình cùng nhân dân xứ phương nam đã khôn xiết đau buồn, tiếc thương trước tử vong của Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh. Chúa Nguyễn phúc Chu vẫn ban dung nhan phong truy tặng cho Nguyễn Hữu Cảnh là Hiệp Tán công thần, sệt tấn Chưởng dinh tráng Hoàng hầu, thuỵ là trung Cần.
Tương truyền sau đó lăng chiêu mộ của Nguyễn Hữu Cảnh sẽ được đem về an tang trên Thác Ro, Quảng Bình. Không chỉ là ở Thác Ro mà hiện nay ở cù Lao phố, Đồng Nai cũng có lăng mộ Nguyễn Hữu Cảnh. Những nơi ở những tỉnh Nam cỗ như Biên Hoà (Đồng Nai), con quay Lao ông Chưởng, Long Điền, con kiến An, Vĩnh Ngươn, Châu Đốc, Rạch Gầm, Thới An… đều có lập thường thờ Nguyễn Hữu Cảnh.
Được sinh ra và lớn lên ở vùng quê Quảng Bình giàu tinh thần nhân nghĩa, có truyền thống lâu đời chất phác, phải cù, chịu đựng thương, chịu khó, mặc dù ở cưng cửng vị nào, Nguyễn Hữu Cảnh cũng lấy dân làm gốc, ông luôn gần dân và bao gồm một cầu mong to con nhất tạo cho dân được an cư lạc nghiệp trên vùng khu đất mới. Vì thế từ rất nhiều ngày trước tiên đặt chân mang lại vùng khu đất phương nam cho tới cuối cuộc đời, Nguyễn Hữu Cảnh luôn lấy niềm tin đoàn kết, tình tương thân tương ái để thành công mọi cạnh tranh khăn, cản trở. Chính điều ấy đã tạo nên tên tuổi cùng sự nghiệp của Nguyễn Hữu Cảnh sinh sống mãi trong tâm nhân dân Quảng Bình, sống mãi trong tim bao cố hệ bạn dân nam giới Bộ…
Trong giai đoạn nước nhà lâm vào cảnh rất là hiểm nghèo, cạnh tranh khăn ông chồng chất, ông đã gây dựng nên cơ đồ cho những chúa Nguyễn và anh chị Nguyễn sau này. Ông có những góp sức lớn với lịch sử vẻ vang nước nhà, đặc biệt là công cuộc mở sở hữu bờ cõi.
Đền thờ cùng Nhà truyền thống lâu đời dòng họ Nguyễn Quảng Nam-Đà Nẵng (ảnh trái) với tôn tượng chúa Tiên Nguyễn Hoàng ngơi nghỉ phía trước. Ảnh: V.T.L |
Sử xưa chép rằng, năm 1545, vua Lê Trang Tông phong Lượng Quốc công Trịnh Kiểm làm cho Thái sư. Nguyễn Hoàng đứng trước nỗi đau “họa vô solo chí”, trước đó phụ thân mình là Nguyễn Kim bị đầu độc chết, rồi đến tín đồ anh cả là Tả tướng mạo Lãng Quận công Nguyễn Uông bị giết chết. Nguyễn Hoàng được phong làm Đoan Quận công sau khoản thời gian lập chiến công cao, khiến ông như mẫu gai trước đôi mắt Thái sư Trịnh Kiểm.Sách Đại phái mạnh thực lục chép rằng, Nguyễn Hoàng bèn cáo bệnh, cốt duy trì mình kín đáo đáo hơn nhằm Trịnh Kiểm ngoài nghi ngờ. Sau khi bàn mưu với người cậu, ông ngầm không đúng sứ mang tới hỏi Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm. Vị Trạng nguyên triều Mạc nổi tiếng xuất sắc nghề thuật số này chú ý hòn non bộ ở trước sân đơn vị mình nhưng mà ngâm khủng rằng: “Hoành sơn nhất đái, vạn đại dung thân” (Một dải núi ngang có thể dung thân muôn thuở được). Khi sứ giả về thuật lại câu ấy, Nguyễn Hoàng gọi ý ngay.
Đoan Quận công Nguyễn Hoàng bèn nhờ vào chị bản thân là Ngọc Bảo xin cùng với Trịnh Kiểm (chồng của bà Ngọc Bảo) bỏ vô trấn khu đất Thuận Hóa. Thuận Hóa vốn là khu vực xa xôi, khu đất đai cằn cỗi, Trịnh Kiểm nhận định rằng Nguyễn Hoàng đi xa sẽ giảm sút một quyền lực đối trọng buộc phải tâu vua Lê Anh Tông cho Nguyễn Hoàng vào trấn thủ khu vực này.
Xem thêm: Cách để hẹn hò với người khác trên facebook
Tháng 10 năm 1558, Nguyễn Hoàng đã cùng gia quyến và đông đảo tướng sĩ thân tín triển khai hành trình phái nam tiến, tránh vùng đất Thanh - Nghệ bước vào Thuận Hóa, đóng trại và chọn xã Ái Tử, thị trấn Vũ Xương (nay là thị trấn Triệu Phong, tỉnh giấc Quảng Trị) làm nơi lập thủ phủ, gọi là dinh Ái Tử. Trang sử đầu ghi chép hành trình dài mở cõi về phương nam của Đại Việt đã có ông – tín đồ đời sau vinh danh là chúa Tiên – xuất hiện thêm từ đó.
Tháng 3-1568, trấn thủ Quảng nam giới là Trấn Quận công Bùi Tá Hán mất, Nguyên Quận công Nguyễn Bá Quýnh được cầm làm tổng binh giữ khu đất ấy. Năm 1569, Nguyễn Hoàng ra Thanh Hóa yết loài kiến vua Lê Anh Tông, nộp quân lương giúp Nam triều tiến công nhà Mạc, rồi đến bao phủ Thượng tướng mạo lạy mừng Trịnh Kiểm. Trịnh Kiểm hài lòng, phong Nguyễn Hoàng trấn thủ đất Quảng Nam thay cho Nguyễn Bá Quýnh.
Đến lúc này, Đoan Quận công Nguyễn Hoàng quản ngại lãnh cả Thuận Hóa và Quảng Nam, một vùng phạm vi hoạt động rộng lớn kéo dài từ khu đất Quảng Bình cho tới đất Bình Định - vùng đất phên dậu cực nam của Đại Việt ngay cạnh giới với nước Chiêm Thành. Từ bỏ đó, ông từng bước tùy chỉnh nền độc lập, củng rứa quyền bính, đảm bảo chủ quyền ngăn chặn lại sự tấn công của chúa Trịnh ngơi nghỉ Đàng ko kể và không ngừng mở rộng bờ cõi về phương nam.Năm 1602, Nguyễn Hoàng tuần thú phương nam, thừa núi Hải Vân đến bao phủ Điện Bàn và tủ Thăng Hoa của xứ Quảng nhằm mục đích khảo gần cạnh tiềm năng tài chính của vùng đất phong phú và đông cư dân này nhằm mưu định công việc lâu dài. Việc này, Nguyễn Khoa Chiêm có chép trong sách “Nam triều Công nghiệp Diễn chí” (Truyện đề cập về công lao sự nghiệp của nam giới triều, viết vào tầm thế kỷ XVIII): “Thấy xứ này đầy nguồn hiểm yếu, cửa biển lớn vững chắc, bèn sai dựng hành điện, kho báu để đựng trữ thóc tiền, mưu toan các bước lâu dài. Lại để công tử trấn thủ để đảm bảo cho dân lành”.
Nguyễn Hoàng mang lại lập dinh Thanh Chiêm sinh hoạt Quảng Nam cùng giao cho con trai Nguyễn Phúc Nguyên làm trấn thủ. Dinh trấn Thanh Chiêm gồm vai trò hết sức quan trọng của Đàng Trong, không chỉ là đại lý đào luyện những quan trấn thủ trước khi lên ngôi chúa Nguyễn mà còn là trung tâm quản lý và điều hành việc trở nên tân tiến và phục vụ hầu cần kinh tế, độc nhất vô nhị là việc chỉ đạo hoạt động của thương cảng nước ngoài Hội An.
Vượt qua tứ tưởng “trọng nông ức thương”, chỉ trong mấy thập niên, ông đã biến đổi Đàng Trong biến đổi xứ phong lưu và đầy đủ mạnh để có thể gia hạn nền độc lập. Với đường lối mở cửa mua sắm với nước ngoài, ông đến lập Phố Nhật vào khoảng thời gian 1589 với Phố Khách vào khoảng năm 1608 làm cho cảng thị Hội An phát triển thành thương cảng quốc tế lớn nhất Đông nam Á thời đó. Các tàu thuyền của những nước Đông phái nam Á như Trung Hoa, Nhật Bản, Xiêm La...; những tàu buôn phương tây như ý trung nhân Đào Nha, Hà Lan... Cập bờ cảng thị Hội An, làm cho tài chính của vùng đất Thuận Hóa – Quảng Nam ngày dần phát triển, cơ quan ban ngành Đàng trong thời gian ngày thêm vững mạnh.
Việc giao thương mua bán với nước ngoài đã đóng góp thêm phần giúp ông củng cố chủ quyền của Đại Việt so với các đảo ở biển cả Đông. Tác giả Thệ Thủy, nói tới việc này trong bài bác “Quần đảo Hoàng Sa cùng đội ghe của các chúa Nguyễn” (Tạp chí Huế Xưa và Nay, số 29, 1998) như sau:
“Như vậy, những đảo bây chừ thuộc về lãnh thổ nước ta đã được những chúa Nguyễn, có thể bước đầu từ thời chúa Nguyễn Hoàng. Vị chúa này được Vũ Thì An cùng Vũ Thì Trung và nhỏ cháu gốc tín đồ Chămpa góp ông chiếm lĩnh Hoàng Sa. Sau đó, bên dưới thời chúa Nguyễn Phúc Nguyên (1613-1635), lái buôn Nhật bạn dạng Araki Sôtarô mang công phái nữ của chúa đề nghị được với tên Việt là Nguyễn Đại Lương, từ Hiển Hùng, và canh chừng việc bán buôn với nước ngoài, đã hỗ trợ chúa Sãi (Nguyễn Phúc Nguyên – NV) tổ chức một nhóm thuyền hàng năm ra Hoàng Sa thu vớt mặt hàng hóa”.
Nhận định về chúa Tiên Nguyễn Hoàng, Lê Quý Đôn viết vào sách đậy biên Tạp lục: “Đoan Quận công tất cả uy lược, xét kỹ, nghiêm minh, không một ai dám lừa dối. ách thống trị hơn mười năm, chính vì sự khoan hòa, việc gì cũng thường làm ơn cho dân, cần sử dụng phép công bằng, răn giữ bản bộ, cấm đoán kẻ hung dữ. Quân dân hai xứ (Thuận Hòa cùng Quảng phái nam – NV) nhiệt liệt tin phục, cảm nhân thích đức, dời thay đổi phong tục, chợ không buôn bán hai giá, người không có ai trộm cướp, cửa ngõ ngoài không phải đóng, thuyền buôn ngoại quốc phần đông đến cài đặt bán, thay đổi chác nên giá, quân lệnh nghiêm trang, ai cũng cố gắng, vào cõi đều an cư lạc nghiệp”.
Chúa Tiên Nguyễn Hoàng là “cha đẻ” của Đàng Trong, là người viết buộc phải trang sử đầu tiên trên hành trình dài mở cõi về phương nam giới của Đại Việt. Ghi dìm công đức to lớn của ngài, sáng sủa 27-12 vừa rồi, Hội đồng dòng họ Nguyễn Quảng nam – Đà Nẵng đã trang trọng khánh thành Tượng đài chúa Tiên Nguyễn Hoàng trên Đền thờ và Nhà truyền thống cuội nguồn của cái họ sống thôn Uất Lũy, làng mạc Điện Minh, thị làng mạc Điện Bàn. Lời sấm ký kết (đã ứng nghiệm) của Trạng Trình thuở xưa được tự khắc vào vách đá vùng phía đằng sau tôn tượng của ngài: “Hoành Sơn độc nhất vô nhị đái, vạn đại phổ biến thân”.